تعیین مرحله سرطان روده بزرگ

از این که سرطان روده بزرگ (کلون) در فرد تشخیص داده شد، پزشک باید میزان گسترش آن را مشخص نماید. به این فرایند، تعیین مرحله یا مرحله بندی (staging) سرطان گفته میشود. مرحله سرطان توصیف کننده میزان گسترش سرطان در بدن است و کمک میکند مشخص شود سرطان تا چه حد جدی و خطرناک است و بهترین روش درمان آن چیست. همچنین مرحله سرطان برای آمار بقای سرطان استفاده میشود.

اولین مرحله سرطان، مرحله 0 نام دارد، سپس به ترتیب به مراحل 1 تا 4 پیش میرود. به طور کلی هر چه شماره مرحله سرطان کمتر باشد یعنی سرطان کمتر گسترش پیدا کرده است و هر چه بالاتر باشد گسترش آن بیشتر بوده است. منظور از مراحل اولیه سرطان، مراحل پایین تر آن و گسترش کمتر آن است. اگر چه تجربه هر فردی متفاوت است اما بیماران سرطانی که در مراحل مشابه قرار دارند دورنمای مشابهی داشته و اغلب به یک شکل، تحت درمان قرار میگیرند.

شکل- مراحل سرطان روده به ترتیب از 1 تا 4 در تصویر بالا نشان داده شده است.

مرحله سرطان روده چگونه تعیین میشود؟ 

برای مرحله بندی سرطان در مورد سرطان روده بیشتر از سیستم TNM استفاده میشود که بر اساس سه فاکتور کلیدی مشخص میگردد:

• اندازه تومور که با حرف T (اول کلمه تومور) مشخص میشود: رشد سرطان در دیواره روده بزرگ چقدر بوده است. دیواره روده بزرگ از چند لایه تشکیل شده است که به ترتیب از داخل به خارج به این صورت هستند:
• لایه داخلی (آستر) که سطح داخلی روده را می پوشاند و تقریبا همه سرطانهای روده از آنجا شروع میشوند. لایه پوشاننده سطح داخلی روده از یک لایه ماهیچه ای نازک به نام لایه ماهیچه مخاطی (muscularis mucosa) تشکیل شده است.
• بافت فیبری زیر این لایه ماهیچه ای نازک که به آن لایه زیر مخاطی میگویند (submucosa)
• لایه ماهیچه ای ضخیم (muscularis propria)
• لایه های نازک بیرونی متشکل از بافت همبند (ساب سروز subserosa و سروز serosa) که بیشتر روده (به جز راست روده) را میپوشاند
• 
• شکل- در تصویر بالا روده انسان نشان داده شده است. در بالا سمت راست برش عرضی روده نشان داده شده است که لایه های آن مشخص هستند. در تصویر پایین لایه های مختلف روده از بالا به پایین به ترتیب عبارتند از: اپی تلیوم، بافت همبند، لایه ماهیچه مخاطی، لایه زیر مخاطی، لایه ماهیچه ای، لایه ساب سروزی و سروزی.
   
  • درگیری غدد لنفاوی که با حرف N (حرف اول عبارت نودز) نشان داده میشود: سرطان به غدد لنفاوی نزدیک، رسیده است یا نه؟
  • گسترش به بخشهای دورتر بدن که با حرف M (حرف اول کلمه متاستاز) نشان داده میشود: سرطان به غدد لنفاوی دور یا اندامهای دور دیگر مثل کبد یا ریه ها رسیده است یا نه؟
• سیستم مرحله بندی سرطان که در زیر توضیح داده میشود، جدیدترین سیستم مفید American Joint Committee on Cancer است که در سال 2018 ارائه شد. در این سیستم از مرحله پاتولوژیک استفاده میشود (به آن مرحله جراحی نیز گفته میشود) که با بررسی بافتهای برداشت شده در عمل جراحی، مشخص میشود. این سیستم مرحله بندی به مرحله بندی جراحی ( surgical staging) نیز شهرت دارد. این سیستم تعیین مرحله سرطان روده از مرحله بندی بالینی که در آن معاینه فیزیکی، نمونه برداری (بیوپسی) و عکس برداری های انجام شده پیش از جراحی نیز در نظر گرفته میشود دقیق تر است.
  شماره ها یا حروفی که بعد از T، N و M می آیند جزئیات بیشتری در مورد هر یک از این فاکتورها ارائه میکنند. هر چه شماره کنار حرف، بالاتر باشد به این معنی است که سرطان گسترده تر است. پس از این که T، N و M در فرد مشخص شد، اطلاعات در کنار هم قرار میگیرند تا مرحله سرطان تعیین شود.
• 
• تعیین مرحله سرطان ممکن است پیچیده باشد بنابراین میتوانید از پزشک بخواهید آن را ساده تر برایتان توضیح بدهد.
  • سرطان روده مرحله 0 : سرطان در اولین مرحله است و با , Tis N0, M0 نشان داده میشود. این مرحله به عنوان کارسینوم این سایتو (کارسینوم درجا) یا کارسینوم انیتراموکوزال نیز شناخته میشود. در این مرحله سرطان فراتر از لایه داخلی (مخاطی) روده بزرگ پیش نرفته است.              
  • 
  • 
    
    • شکل- سرطان روده مرحله 0 : سلولهای غیر طبیعی در پایین تصویر (در لایه مخاطی) دیده میشوند و به همان لایه محدود هستند.
  •  
    • سرطان روده مرحله 1: سرطان در لایه ماهیچه مخاطی گسترش یافته و وارد لایه زیر مخاطی شده است (T1) و ممکن است به لایه ماهیچه ای ضخیم نیز رسیده باشد (T2). هنوز سرطان به غدد لنفاوی نزدیک نرسیده (N0) و به بخشهای دورتر بدن نیز گسترش نیافته است (M0).
    • 
    • شکل- سرطان روده مرحله 1
       
      • سرطان روده مرحله 2 آ: در این مرحله سرطان به بیرونی ترین لایه روده بزرگ رسیده است اما هنوز از آن عبور نکرده است (T3). سرطان به اندامهای نزدیک نرسیده است و غدد لنفاوی مجاور را نیز درگیر نکرده است (N0) و متاستاز نیز نداشته است (M0).
      • سرطان روده مرحله 2 ب: سرطان دیواره روده را کامل درگیر کرده اما به بافتها یا اندامهای مجاور دیگر نرسیده است (T4a). سرطان هنوز به غدد لنفاوی مجاور نرسیده است (N0) و به بخشهای دورتر متاستاز نداده است (M0).
    • سرطان روده مرحله 2 ث: سرطان از دیواره روده بزرگ گذر کرده و به بافتها یا اندامهای نزدیک دیگر رسیده است (T4b) اما هنوز به غدد لنفاوی مجاور گسترش نیافته (N0) و به اندامهای دور نیز متاستاز نداده است (M0).
    • 
  • شکل- سرطان روده مرحله 2 آ، 2ب و 2 ث
     
    • سرطان مرحله 3 آ: سرطان در این مرحله به یکی از این دو صورت است: "از لایه مخاطی به لایه زیر مخاطی رسیده است (T1) و ممکن است به لایه ماهیچه ای ضخیم نیز رسیده باشد (T2)/ سرطان به یک تا سه غده لنفاوی مجاور رسیده است (N1) یا به نواحی از چربی نزدیک به غدد لنفاوی رسیده اما خود غدد را درگیر نکرده است (N1c). هنوز سرطان به بخشهای دورتر نرسیده است (M0)" . همچنین سرطان مرحله 3 آ ممکن است به این صورت نیز توصیف شود: "سرطان از لایه مخاطی به لایه زیر مخاطی رسیده است (T1) و به 4 تا 6 غده لنفاوی نزدیک نیز رسیده (N2a) اما هنوز به جاهای دورتر نرسیده است (M0)".
    • 
    • شکل- سرطان روده مرحله 3 آ
       
      • سرطان روده مرحله 3 ب به یکی از این سه صورت است: " سرطان به بیرونی ترین لایه روده رسیده است (T3) یا صفاق احشایی را نیز درگیر کرده است (T4a) اما به اندامهای نزدیک نرسیده است. سرطان به یک تا سه غده لنفاوی مجاور رسیده (N1a یا N1b) یا به نواحی چربی نزدیک به غده لنفاوی رسیده اما خود غدد را درگیر نکرده است (N1c). سرطان به جاهای دورتر بدن هنوز نرسیده است (M0)". همچنین سرطان روده مرحله 3 ب ممکن است به این صورت باشد: "سرطان به لایه ماهیچه ای ضخیم (T2) رسیده یا بیرونی ترین لایه های روده نیز درگیر شده اند (T3). سرطان به 4 تا 6 غده لنفاوی نزدیک گسترش یافته است (N2a) اما متاستاز نداده است (M0)." شکل دیگر سرطان روده مرحله 3 ب به صورت زیر است: "سرطان به لایه زیر مخاطی رسیده است (T1) و همچنین ممکن است به لایه عضلانی نیز رسیده باشد (T2). سرطان به 7 غده لنفاوی (یا بیشتر) گسترش یافته است (N2b) ولی هنوز به بخشهای دورتر بدن نرسیده است (M0).
      • 
      • شکل- سرطان روده مرحله 3 ب
         
        • سرطان روده مرحله 3 ث: سرطان در این مرحله نیز خود به سه شکل ممکن است دیده شود: "سرطان از دیواره روده (از جمله صفاق احشایی) عبور کرده اما هنوز به اندامهای نزدیک نرسیده است (T4a). سرطان به 4 تا 6 غده لنفاوی نزدیک رسیده است (N2a) اما به بخشهای دورتر بدن گسترش نیافته است (M0)". همچنین ممکن است مرحله 3 ث به این صورت باشد: " سرطان به بیرونی ترین لایه روده رسیده است (T3) یا به صفاق احشایی رسیده است (T4a) اما اندامهای نزدیک را درگیر نکرده است. همچنین به 7 یا بیش از 7 غده لنفاوی مجاور رسیده است (N2b). هنوز سرطان به جاهای دورتر بدن نرفته است (M0)". شکل دیگر سرطان روده مرحله 3 ث به این صورت است: " سرطان از دیواره روده گذر کرده و به بافتهای مجاور یا اندامهای نزدیک رسیده است (T4b). حداقل یکی از غدد لنفاوی نزدیک درگیر شده است یا نواحی چربی اطراف غدد لنفاوی درگیر شده است (N1 یا N2). هنوز سرطان متاستاز نداده است (M0).
        • 
        • شکل- سرطان روده مرحله 3 ث
           
          • سرطان روده مرحله 4 آ: سرطان ممکن است از دیواره روده عبور کرده باشد یا نکرده باشد. ممکن است به غدد لنفاوی مجاور رسیده باشد یا نرسیده باشد. اما به یک اندام دور (مثل کبد یا ریه) رسیده است یا غدد لنفاوی دور را درگیر کرده است اما به بخشهای دور صفاق (لایه پوشاننده حفره شکم) نرسیده است (M1a).
          • سرطان روده مرحله 4 ب: سرطان ممکن است از دیواره روده عبور کرده یا نکرده باشد. ممکن است به غدد لنفاوی نزدیک رسیده باشد یا نرسیده باشد. اما حتما به بیش از یک اندام دور رسیده یا این که در غدد لنفاوی دور ایجاد شده است اما بخشهای دور صفاق را درگیر نکرده است (M1b).
          • سرطان روده مرحله 4 ث: سرطان ممکن است از دیواره روده عبور کرده یا نکرده باشد. ممکن است به غدد لنفاوی نزدیک رسیده باشد یا نرسیده باشد. سرطان به بخشهای دور صفاق (لایه پوشاننده حفره شکم) رسیده است و ممکن است به غدد لنفاوی یا بخشهای دورتر بدن نیز رسیده باشد یا نرسیده باشد.
          • 
          • شکل- سرطان روده مرحله 4 یا متاستازی
             
            توجه داشته باشید علائم زیر نیز ممکن است در نتایج بررسی نمونه دیده شوند:
            TX: تومور اصلی به علت کمبود اطلاعات، ارزیابی نشد.
            T0: شواهدی از یک تومور اولیه وجود ندارد.
            NX: غدد لنفاوی منطقه را به علت کمبود اطلاعات نمیتوان ارزیابی کرد.

دکتر بهزاد رحمانی