شیمی درمانی در واقع استفاده از دارو برای تخریب سلولهای سرطانی است. معمولا شیمی درمانی با جلوگیری از رشد، تقسیم سلولهای سرطانی و تولید سلولهای بیشتر ، سرطان را درمان میکند. از آنجایی که سلولهای سرطانی معمولا سریعتر از سلولهای طبیعی رشد میکنند و تقسیم میشوند، شیمی درمانی بیشتر بر روی سلولهای سرطانی تاثیر میگذارد اما این داروها قوی هستند و سلولهای سالم را نیز تخریب میکنند. این آسیب دیدگی سلولهای سالم باعث عوارض جانبی میشود که در شیمی درمانی شاهد آن هستیم.
انواع مختلف شیمی درمانی
درمان با این داروهای قدرتمند، شیمی درمانی استاندارد، شیمی درمانی مرسوم یا شیمی درمانی سیتوتوکسیک نام دارد.
شیمی درمانی چگونه سرطان را درمان میکند؟
پزشکان از شیمی درمانی به طرق مختلف و در شرایط مختلف استفاده میکنند:
- شیمی درمانی پیش از جراحی یا پرتو درمانی که برای کوچک کردن تومور انجام میشود داده میشود که در این صورت به آن شیمی درمانی نئوادجوانت میگویند.
- پس از جراحی یا پرتو درمانی جهت تخریب سلولهای سرطانی باقی مانده داده میشود که در این صورت به آن شیمی درمانی ادجوانت (کمکی) میگویند.
- شیمی درمانی به عنوان تنها درمان سرطان در نظر گرفته میشود مثلا برای درمانت سرطان خون یا سرطان دستگاه لنفاوی مانند لنفوم یا لوکمی.
- شیمی درمانی برای درمان سرطانهایی که پس از درمان، بازگشته اند که به آنها سرطان عود کرده گفته میشود.
- شیمی درمانی برای سرطانهایی که به بخشهای دیگر بدن گسترش یافته اند (متاستاز).
هدف از شیمی درمانی کردن بیمار چیست؟
هدف از شیمی درمانی بستگی به نوع سرطان و میزان گسترش آن دارد. گاهی هدف تنها رهایی از سرطان و جلوگیری از بازگشت آن است. اگر این اتفاق ممکن نباشد، ممکن است از شیمی درمانی برای تاخیر در برگشت سرطان یا کند کردن رشد آن استفاده شود.
تاخیر یا کند کردن رشد سرطان با شیمی درمانی به تخفیف علائم ناشی از سرطان کمک میکند. شیمی درمانی با هدف تاخیر در رشد سرطان را درمان تسکینی نیز میگویند.
برنامه شیمی درمانی برای بیمار چگونه است؟
داروهای زیادی برای درمان سرطان وجود دارد. پزشک ممکن است ترکیبی از داروها را امتحان کند چرا که گاهی این کار مفیدتر از استفاده از یک دارو است.
نوع دارو، دوز آن و برنامه درمانی بستگی به چند عامل دارد:
نوع سرطان
اندازه تومور، جایگاه آن و میزان گسترش آن (مرحله سرطان)
سن و وضعیت سلامت عمومی
توانایی بیمار در غلبه بر برخی عوارض جانبی
مشکلات پزشکی دیگر بیمار
درمانهای قبلی سرطان
شیمی درمانی چقدر طول میکشد؟
اغلب برای مدت زمان مشخصی مثلا شش ماه یا یک سال، شیمی درمانی انجام میشود یا ممکن است شیمی درمانی ادامه پیدا کند تا زمانی که نتیجه ای به دست بیاید.
عوارض جانبی بسیاری از داروها به قدری شدید است که نمیتوان هر روز دارو را مصرف کرد. معمولا دکتر این داروها را با دوره استراحت برنامه ریزی میکند تا بدن فرصت بهبودی داشته باشد. مثلا ممکن است یک نوبت شیمی درمانی در روز اول و سپس سه هفته استراحت و بعد نوبت بعدی داده شود. هر دوره سه هفته ای را یک سیکل درمانی میگویند. چند سیکل در کنار هم، دوره شیمی درمانی را تشکیل میدهند. معمولا یک دوره شیمی درمانی سه ماه یا بیشتر، طول میکشد.
برخی از سرطانها را با دوره استراحت کمتر در بین سیکلهای درمانی میتوان استفاده کرد. این باعث میشود شیمی درمانی در مقابل برخی سرطانها موثرتر عمل کند. اما این باعث میشود عوارض جانبی نیز بیشتر شود.
نحوه دادن شیمی درمانی چگونه است؟
شیمی درمانی را به چند طریق میتوان به بیمار داد:
- شیمی درمانی درون رگی: بسیاری از داروهای شیمی درمانی را باید همانند سرم مستقیما داخل رگ تزریق کرد. در این صورت درمان چند دقیقه الی چند ساعت طول میکشد. برخی از داروهای درون رگی در صورتی که ظرف چند روز یا چند هفته داده شوند، بهتر عمل میکنند. در این صورت دارو از طریق یک پمپ کوچک که آن را به بدنتان وصل میکنند، داده میشود. به این کار، شیمی درمانی تزریق پیوسته میگویند.
- شیمی درمانی خوراکی: برخی از داروهای شیمی درمانی را باید بخورید. ممکن است این داروها به شکل قرص، کپسول یا شربت باشند. در این حالت دارو را از داروخانه تهیه میکنید و به منزل میروید و نیازی به درمانگاه یا بیمارستان ندارید. درمانهای خوراکی سرطان در حال حاضر رو به افزایش هستند. برخی از این داروها روزانه مصرف میشوند و برخی دیگر به دفعات کمتر. مثلا دارویی ممکن است به مدت چهار هفته روزانه مصرف شود و سپس دو هفته استراحت داده شود.
- شیمی درمانی با آمپول: در این روش شیمی درمانی همانند آمپول به بیمار تزریق میشود. ممکن است تزریق عضلانی یا زیر پوستی باشد. محل تزریق ممکن است در بازو، پا یا شکم باشد. منظور از تزریق در شکم، دور ناف است.
- شیمی درمانی درون سرخرگی: سرخرگ به رگی گفته میشود که خون را از قلب به بخشهای دیگر بدن میبرد. گاهی اوقات شیمی درمانی در سرخرگ تزریق میشود تا مستقیما به ناحیه سرطانی برود. به این حالت شیمی درمانی درون سرخرگی میگویند.
- شیمی درمانی داخل صفاقی: در برخی سرطانها دارو را مستقیما به شکم وارد میکنند. این کار برای درمان سرطانهایی استفاده میشود که صفاق (پرده شکم) درگیر است. صفاق لایه ای است که سطح داخلی شکم را پوشانده و همانند کیسه ای، روده ها، کبد و معده را در بر میگیرد. سرطان تخمدان یکی از سرطانهایی است که غالبا به صفاق گسترش می یابد.
- شیمی درمانی موضعی: برخی انواع شیمی درمانی را میتوان به صورت کرم روی پوست مالید.
به جز شیمی درمانی، چه داروهای دیگری برای سرطان وجود دارد؟
داروهای مرسوم برای شیمی درمانی بخش مهمی از برنامه درمان سرطان به شمار می آیند. اما داروهای جدیدتری هم طراحی شده اند که به صورت اختصاصی تر سلولهای سرطانی را هدف قرار میدهند اگر چه عوارض خاص خود را دارند. این درمانها عبارتند از هورمون درمانی، درمان هدفمند و ایمنی درمانی.
دکتر بهزاد رحمانی
دیدگاه خود را بنویسید