آزمایشها و نحوه تشخیص سرطان کبد

سرطان کبد با معاینه و آزمایشهای مختلف، تشخیص داده میشود. معمولا ابتدا آزمایش خون و سونوگرافی تجویز میشود. همچنین سی تی اسکن یا ام آر آی نیز ممکن است توصیه شود. در برخی موارد نمونه برداری (بیوپسی) نیز ممکن است لازم باشد. پس از تشخیص دقیق و تعیین مرحله سرطان، برنامه ریزی درمانی انجام میشود. 

آزمایشهایی که برای تشخیص سرطان کبد لازم است 

1. آزمایش خون 

آزمایش خون خود سرطان کبد را نشان نمیدهد اما به دکتر کمک میکند به وضعیت شیمی خون و آنزیمهای کبدی پی برده و نوع سرطان کبد و برخی از تغییراتی که در بدن ایجاد کرده است را مشخص کند. موارد مهمی که در آزمایش خون بررسی میشود عبارتند از:

• آزمایشهای عملکرد کبد: آزمایش خون نشان میدهد کبد چگونه کار میکند. ممکن است پیش از درمان، در حین درمان و پس از درمان آزمایش عملکرد کبد برایتان نسخه شود. 
• آزمایش انعقاد خون: این آزمایش بررسی میکندآیا کبد پروتئینهایی که به انعقاد  خون کمک میکنند را تولید میکند یا نه. کم شدن مقدار این پروتئینها، خطر خونریزی را افزایش میدهد. 
• آزمایش هپاتیت: در این آزمایش، وجود هپاتیت ب و ث که میتوانند منجر به سرطان کبد شوند، بررسی میشود. 
• مارکرهای تومور: مارکرها یا نشانگرهای سرطان برخی عوامل شیمیایی در بدن هستند که با رشد تومور، مقدار آنها کم یا زیاد میشود. سلولهای سرطانی مقدار زیادی نشانگر تومور سرطان کبد تولید میکنند. این نشانگرها به دکتر کمک میکند برخی انواع سرطان را بشناسد. شایعترین نشانگر تومور سرطان کبد، آلفا فتوپروتئین (ای اف پی AFP) است. گاهی اوقات آلفا فتوپروتئین علیرغم وجود سرطان کبد، در حد طبیعی و نرمال قرار دارد. از طرف دیگر همیشه افزایش مقدار آن به معنی وجود سرطان نیست و عوامل دیگری مانند بارداری، هپاتیت و زردی نیز میتوانند همین علامت را ایجاد کنند. بنابراین آزمایش مارکر سرطان نتیجه قطعی نمیدهد بلکه فاکتوری است که به تشخیص کمک میکند. 

1. تصویر برداری 

متداولترین تصویر برداری برای تشخیص سرطان کبد، سونوگرافی است. از سونوگرافی برای نظارت بر وضعیت کبد در کسانی که کبد چرب یا سیروز دارند نیز استفاده میشود. سونوگرافی سرطان کبد را به صورت قطعی مشخص نمیکند بنابراین ممکن است اسکن های دیگر نیز لازم باشد. به طور کلی، انواع عکسها و تصویر برداریهایی که جهت تشخیص سرطان کبد ممکن است توصیه شود به صورت زیر است: 

• سونوگرافی (اولتراسوند) 

در سونوگرافی از امواج صوتی برای گرفتن تصویر از داخل بدن استفاده میشود. امواج صوتی سونوگرافی بر خلاف اشعه ایکس، ضرری ندارد.  در این اسکن وجود تومور و بزرگی آن مشخص میشود. 

معمولا از شما خواسته میشود از چهار ساعت پیش از سونوگرافی، چیزی نخورید و نیاشامید. برای سونوگرافی روی تخت مجاور دستگاه دراز میکشید و لباس خود را بالا میزنید تا شکم با قطعه دستی دستگاه بررسی شود. ژل به پوست شما مالیده میشود و قطعه دستی شبیه به موس کامپیوتر به نام ترانس دیوسر بر روی شکم کشیده میشود. این کار هیچ گونه درد و ناراحتی ندارد. ترنس دیوسر امواج صوتی تولید میکند که هنگام برخورد با مواد جامد مانند یک عضو یا تومور، اکو میشود و به این ترتیب تصویری از آن به دست می آید. در کامپیوتر امواج صوتی و بازتاب آنها به یک تصویر تبدیل میشود. سونوگرافی شکم حدود پانزده دقیقه طول میکشد. 

اگر یک توده جامد دیده شود، اسکن های دیگر برای بررسی سرطانی بودن آن لازم است. معمولا تومورهایی که در سونوگرافی در کبد تشخیص داده میشوند، غیر سرطانی هستند. 

• سی تی اسکن 

سی تی اسکن مخفف اسکن توموگرافی کامپیوتری است و در آن از اشعه ایکس برای گرفته تصویر از داخل بدن استفاده میشود. کامپیوتر تصاویر را ترکیب کرده و یک تصویر مقطع عرضی با جزئیات مناسب، ارائه میکند. 

ممکن است سی تی اسکن با تزریق ماده حاجب باشد. در این روش، ابتدا رنگ مخصوصی به نام ماده حاجب، به رگ تزریق میشود تا تمایز خوبی در دستگاه گردش خون ایجاد شود و نواحی ناهنجار بهتر مشخص شوند. پس از تزریق ممکن است کمی احساس ناراحتی در شکم داشته باشید. علائم به سرعت برطرف میشود. اگر نشد، به دکتر اطلاع بدهید. 

برای سی تی اسکن بر روی تخت دستگاه دراز میکشید و وارد دستگاه اسکنر میشوید که بزرگ و دونات شکل بوده و بخشی از بدن شما را احاطه میکند. کل فرایند پانزده تا بیست دقیقه زمان می برد. 

• ام آر آی 

در ام آر آی (مخفف magnetic resonance imaging به معنی تصویر برداری رزنانس مغناطیسی) از امواج مغناطیسی برای ایجاد تصاویر مقطع عرضی دقیق از اندامهای داخل بدن استفاده میشود. این تصاویر محل و گسترش تومور و تاثیر آن بر رگهای خونی اصلی اطراف کبد را نشان میدهد. ممکن است ام آر آی با تزریق رنگ مخصوص (ماده حاجب) انجام شود. 

برای انجام ام آر آی، بر روی تخت دستگاه دراز میکشید و وارد بخش استوانه ای شکل دستگاه میشوید. هنگام تصویر برداری سر و صدای زیادی میشنوید. ممکن است این باعث احساس ناراحتی یا آشفتگی در برخی افراد کند. این کاملا طبیعی است. اگر خیلی مضطرب هستید از تیم پزشکی بخواهید ارام بخش دوز پایین به شما بدهند تا راحت باشید. معمولا هدفون یا گوشی به شما داده میشود تا اذیت نشوید. 

ام آر آی بین نیم ساعت تا یک و نیم ساعت زمان می برد. 

1. نمونه برداری 

نمونه برداری یا بیوپسی به برداشتن یک نمونه بافت برای بررسی در زیر میکروسکوپ گفته میشود. در تشخیص سرطان کبد اولیه، معمولا نیازی به این کار نیست چون اسکن ها غالبا به اندازه ای واضح هستند که وضعیت کبد مشخص شود به خصوص در کسانی که سیروز دارند. با این حال اگر هنوز دکتر به قطعیت نرسیده باشد، این کار را انجام میدهد. 

پیش از نمونه برداری، آزمایش خون باید بدهید تا وضعیت انعقاد خون بررسی شود. چون کبد رگهای خونی زیادی دارد و خطر خونریزی وجود دارد. 

نمونه برداری کبد به دو صورت ممکن است انجام شود: 

1. کور بیوپسی یا نمونه برداری هسته ای (Core biopsy): پس از بی حسی موضعی، یک سوزن وارد پوست شکم میشود تا توسط آن نمونه از تومور برداشته شود. ممکن است این کار همزان با هدایت سونوگرافی یا سی تی اسکن انجام شود تا سوزن در محل دقیق تومور، قرار بگیرد. ممکن است لازم باشد چند ساعت در بیمارستان بمانید یا حتی شب بستری باشید چون به دلیل خطر خونریزی باید تحت نظر باشید. 
2. لاپاراسکوپی: تحت بیهوشی قرار میگیرید و دکتر برشهای کوچکی در شکم تان ایجاد میکند. سپس از طریق این برشها، لوله باریکی که لامپ و دوربین کوچکی در سر آن قرار دارد داخل فرستاده میشود تا دکتر بتواند کبد را ببیند و از محل مورد نظر نمونه بردارد. در صورتی که سرطان مشکوک به گسترش به نواحی دیگر بدن باشد این روش نمونه برداری ممکن است انجام شود. 

تعیین مرحله سرطان 

 با روشهای نامبرده، علاوه بر تشخیص سرطان میزان گسترش آن نیز مشخص میشود. از معیار درجه بندی چایلد پیو ( Child-Pugh) برای مشخص کردن میزان کارکرد کبد استفاده میشود. 

معیار چایلد پیو 

یک سیستم درجه بندی یا نمره دهی برای میزان عملکرد کبد طراحی شده تا به این طریق بتوان میزان آسیبهای ناشی از سیروز را بیان کرد. در این سیستم، سه درجه تعریف شده است: 

آ (A): کبد به خوبی کار میکند و سیروز چندان پیش نرفته است 

ب (B): کبد در حد متوسط کار میکند 

ث (C): کبد خوب کار نمیکند و سیروز پیشرفته است 

سیستم بی سی ال سی (BCLC) مخفف عبارت  Barcelona Clinic Liver Cancer به معنی سرطان کبد کلینیک بارسلونا، اغلب برای مرحله بندی سرطان کبد اچ سی سی (مخفف عبارت هپاتوسلولار کارسینوما) که شایعترین نوع سرطان کبد است به کار گرفته میشود. این دسته بندی بر این اساس است که شما تا چه حد کارهای روزمره خود را میتوانید درست انجام میدهد، تومور چگونه است و کبد تا چه حد کارکرد دارد. آگاهی از مرحله سرطان به دکتر کمک میکند بهترین درمان ممکن را برایتان در نظر بگیرد. 

سیستم مرحله بندی بی سی ال سی برای سرطان کبد اولیه 

مرحله صفر (بسیار ابتدایی): یک تومور کوچکتر از دو سانتیمتر وجود دارد و کبد در سطح آ چایلد پیو قرار دارد 

مرحله آ (ابتدایی): یک تا سه تومور کوچکتر از سه سانتیمتر وجود دارد و کبد در سطح آ – ب معیار چایلد پیو است 

مرحله ب (متوسط) : تعداد زیادی تومور در کبد وجود دارند و کبد در معیار چایلد پیو، در سطح آ – ب قرار دارد 

مرحله ث (پیشرفته): سرطان به یکی از رگهای خونی اصلی کبد، غدد لنفاوی یا اندامهای دیگر گسترش یافته است. عملکرد کبد در معیار چایلد پیو در سطح آ – ب قرار دارد 

مرحله د (مرحله نهایی): کبد در مرحله ث چایلد پیو قرار دارد 

درمان سرطان کبد چقدر موفقیت آمیز است؟ 

وضعیت هر فردی متفاوت است و دورنمای بیماری و درمان خود را باید از پزشک خودتان سوال کنید اما به طور کلی پیش بینی مسیر بیماری سخت است. برای این که مشخص شود میزان موفقیت درمان یا روند بیماری تان چگونه خواهد بود، موارد زیر در نظر گرفته میشوند: 

نتیجه آزمایشها 

نوع سرطان کبد 

مرحله سرطان و سرعت گسترش آن 

داشتن سیروز و میزان عملکرد کبد 

پاسخ به درمان 

عوامل مربوط به بدن مانند سن، وضعیت سلامتی، تناسب اندام 

هر چه سرطان زودتر تشخیص داده شود، دورنمای بهتری برای آن دیده میشود. اما متاسفانه اغلب این بیماری دیر تشخیص داده میشود. پزشکان برای بررسی پیش آگهی هر فرد، از آمار استفاده میکنند. آمار نتیجه و روند بیماری در شمار زیادی از افراد را نشان میدهد اما به این معنی نیست که وضعیت شما هم حتما به همان صورت خواهد بود.